Album - Nowa Ikona. Nowica 2009-2017

Album "Nowa Ikona. Nowica 2009-2017"

Redakcja albumu: Katarzyna Jakubowska-Krawczyk i Mateusz Sora.

Projekt graficzny: Ostap Lozynskyj
Fotografie: Wacław Bugno i Peter Beym
Stron: 152
© Copyright Stowarzyszenie Przyjaciół Nowicy 2018

Druk albumu możliwy był dzięki zaangażowaniu finansowemu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. 

Jeśli chciałbyś wesprzeć działania podejmowane przez nasze Stowarzyszenie w celu upowszechnienia współczesnej sztuki sakralnej przekaż darowiznę na konto - PEKAO S. A.  I/o Gorlice nr: 0612401561111100105166365

Dlaczego Nowica?

Wędrując po Beskidzie Niskim, przed trzydziestu laty, trafiłem do Nowicy, niewielkiej wsi zagubionej w górach pomiędzy Krakowem a Lwowem. Nowica leży w miejscu, gdzie tradycja bizantyńska spotyka się z tradycją rzymską. Do dziś we wsi żyją Łemkowie, grekokatolicy. Można powiedzieć, że jest to jedna z żywych pamiątek po wieloetnicznej i zróżnicowanej konfesyjnie Rzeczpospolitej, którą przypomina barokowy wystrój cerkwi służących od wieków  mieszkańcom. W Nowicy, gdzie nadal sprawowana jest liturgia św. Jana Chryzostoma, z dala od zgiełku miast, w ulokowany w centrum wsi ośrodku Bractwa Młodzieży Greckokatolickiej Sarepta organizujemy wraz z ks. Janem Pipką, prezesem Bractwa, plenery dla malarzy ikon. Gdy w 2009 r. przygotowywaliśmy pierwsze wrześniowe spotkanie malarzy żaden z nas nie przypuszczał, iż zaczynamy przedsięwzięcie, które zaabsorbuje nas na lata, a dla wielu twórców stanie się punktem odniesienia na drodze ich własnych poszukiwań.  Pierwszą edycję warsztatów dla malarzy ikon zorganizowaliśmy z Romanem Vasylykiem z myślą o studentach utworzonej i kierowanej przez niego katedry sztuki sakralnej lwowskiej akademii. Zaintrygowało mnie, że na publicznej uczelni artystycznej jest taki kierunek – sztuka sakralna. Profesor Vasylyk zgodził się przyjechać do Nowicy z grupą swoich studentów i współpracowników, a do udziału w naszym przedsięwzięciu doprosiliśmy kilku malarzy ikon z Polski i Słowacji. Stąd nazwa pleneru  – warsztaty, gdyż wrześniowy pobyt w miejscu oddalonym od Lwowa, Warszawy, Przemyśla i Bratysławy miał być poświęcony doskonaleniu umiejętności warsztatowych. Mimo, iż z biegiem lat formuła wrześniowego spotkania malarzy zmieniała się, pozostaliśmy przy tej nazwie. W kolejnych latach bowiem kwestie warsztatu zeszły na dalszy plan ustępując innym ćwiczeniom - poszukiwaniu nowych form wyrazu dla obrazowania (przedstawienia) tematów dotykających istoty ewangelicznego przekazu. Dorobek pierwszej edycji pleneru zaprezentowaliśmy w Krynicy, Lwowie i Warszawie, opracowaliśmy pierwszy katalog i ku naszemu, organizatorów, zaskoczeniu otrzymaliśmy kolejne zaproszenia. Również malarze byli zainteresowani udziałem w następnej edycji. Czyżby więc sztuka sakralna była jeszcze potrzebna? A jeśli tak, to któż jej potrzebuje? Malarze ikon tworzą w rozproszonych ośrodkach, na zamówienie, zazwyczaj zamawiający mają konkretne wyobrażenie o przedmiocie zamówienia. Formuła pleneru pozwala natomiast na realizacje autorskie. Organizatorzy formułują jedynie ogólny temat, nie ingerując w formę wypowiedzi. By wziąć udział w plenerze trzeba na dwa tygodnie opuścić pracownię, a udział w nowickim plenerze pozwala nawiązać bezpośredni kontakt z innymi twórcami. Malarze ikon są szerzej nieznani, dlatego rzadko prezentujemy poplenerowe wystawy we wnętrzach świątyń, nowickie ikony można natomiast zobaczyć w muzeach i galeriach, corocznie odwiedza te wystawy ponad 10 tys. osób. 

Uczestnicy i partnerzy

W odróżnieniu od popularnych i licznych kursów, w trakcie nowickich warsztatów nie można nauczyć się malowania ikon. Przyjęliśmy, jako zasadę, iż warunkiem uczestnictwa jest przedstawienie komisarzom swojego dorobku i to oni decydują o tym, kto do Nowicy przyjedzie. Najliczniejszą grupę uczestników nowickich plenerów tworzą absolwenci lwowskiej akademii sztuk pięknych. Nie jest to środowisko jednorodne, lwowscy malarzy nie tworzą jednej „szkoły”. Można wręcz powiedzieć, iż we Lwowie, w ostatnich latach uległ rozhermetyzowaniu przyjęty, za teoretykami „rosyjskiego renesansu” z pierwszej połowy XX wieku, sposób rozumienia ikony. Lwowscy malarze czerpią bowiem swobodnie z ukraińskiej tradycji ikonograficznej, sztuki ludowej Huculszczyzny i Pokucia, i sztuki XX w. Bardziej purystyczny stosunek do ikony charakteryzuje twórców polskich i białoruskich. Dzięki zaangażowaniu w przygotowania do kolejnych plenerów mińskiej pracowni Ikonique, utworzonej przez Wiktora Dovnara, udało się nam przekroczyć historyczne granice dawnej Rzeczpospolitej, a więc Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy, i włączyć w nasze przedsięwzięcie twórców ikon z Gruzji i Rumunii. Niewątpliwym wsparciem dla nowickich plenerów jest działalność lwowskiej galerii Iconart, która organizuje wystawy i prowadzi sprzedaż prac współczesnych malarzy ikon. Podobną rolę pełnią też zaangażowani w organizację kolejnych edycji warsztatów historycy sztuki oraz ośrodki akademickie – Pracownia Badań nad Tożsamością Ukraińską Uniwersytetu Warszawskiego, czy Centrum Kultury Sakralnej Akademii Kijowsko-Mohylańskiej. Już w drugim roku naszej działalności mogliśmy zaprezentować poplenerową wystawę w lwowskim Muzeum Narodowym im. Andrija Szeptyckiego. Współpraca z tą placówką, która dysponuje unikalną kolekcją ikon, począwszy od ikon XIII w., pozwala osadzić twórczość żyjących dziś artystów w kontekście historycznym. Coroczna obecność nowickich ikon w murach Muzeum Narodowego w Lwowie, którą zawdzięczamy życzliwości kuratorów (niektórzy z nich są też malarzami) uświadamia potencjał sztuki cerkiewnej.

O metodzie

W nowickich plenerach wzięło udział już ponad 140 malarzy należący do różnych kościołów. Łączy ich przekonanie, iż ikona stanowi nie tylko wspólne dziedzictwo, ale jest tą formą wypowiedzi, która w dalszym ciągu zachowuje aktualność. Warsztaty trwają dwa tygodnie, rytm życia w trakcie pleneru odmierzają poranne i wieczorne nabożeństwa, wspólne posiłki. To czas pracy i rozmów zarówno z innymi twórcami jak i duszpasterzami, a także doświadczenie wspólnoty otwartej na ewangelicznym przekazie. Z biegiem lat rozszerzał się krąg osób angażujących się w nasze przedsięwzięcie, dołączali historycy i krytycy sztuki, architekci. Powstałe w trakcie pleneru ikony odbywają co rok wielomiesięczną wędrówkę – poplenerowe wystawy prezentujemy w Polsce, na Ukrainie i na Białorusi. Przekrojowe wystawy powstałych w Nowicy ikon prezentowaliśmy dotychczas w Mińsku Litewskim, Warszawie, Kijowie, Tbilisi, Bielsku-Białej, Lublinie. Opracowaliśmy i wydaliśmy 9 poplenerowych katalogów (nakład 1000 egz.) i 3 katalogi przygotowane w związku z organizacją wystaw przekrojowych, w trakcie plenerów zrealizowane zostały 2 filmy dokumentalne: „Bliżej nieba” (2013) i „Nowickie przypowieści” (2015).  W toku  dziewięciu lat powstało na plenerach ponad 300 ikon. Wiele z nich trafiło do świątyń. Co rok wybieramy kilka, by dołączyć do stałej kolekcji, którą prezentujemy w Krynicy Zdroju.

Mateusz Sora